Informacje ogólne
Najbardziej zbliżoną definicję dotyczącą zjawiska, które powszechnie określamy jako przemoc domowa, zawiera ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. W myśl art. 2 ust. 1 pkt 1 wspomnianej ustawy, przez pojęcie przemocy domowej należy rozumieć jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie, wykorzystujące przewagę fizyczną, psychiczną lub ekonomiczną, naruszające prawa lub dobra osoby doznającej przemocy domowej, w szczególności:
-
narażające tę osobę na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia lub mienia,
-
naruszające jej godność, nietykalność cielesną lub wolność, w tym seksualną,
-
powodujące szkody na jej zdrowiu fizycznym lub psychicznym, wywołujące u tej osoby cierpienie lub krzywdę,
-
ograniczające lub pozbawiające tę osobę dostępu do środków finansowych lub możliwości podjęcia pracy lub uzyskania samodzielności finansowej,
-
istotnie naruszające prywatność tej osoby lub wzbudzające u niej poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia, w tym podejmowane za pomocą środków komunikacji elektronicznej.
Istotą przemocy jest uzyskanie władzy i kontroli. Osoba stosująca przemoc dąży do zbudowania przewagi sił i do władzy- po to, aby pozbawić osobę doświadczająca przemocy możliwości samostanowienia o obrony swoich praw.
Osoby, które będą mogły zostać uznane za osoby doznające przemocy domowej, obejmuje:
a) małżonka, także w przypadku gdy małżeństwo ustało lub zostało unieważnione, oraz jego wstępnych, zstępnych, rodzeństwo i ich małżonków,
b) wstępnych i zstępnych oraz ich małżonków,
c) rodzeństwo oraz ich wstępnych, zstępnych i ich małżonków,
d) osobę pozostającą w stosunku przysposobienia i jej małżonka oraz ich wstępnych, zstępnych, rodzeństwo i ich małżonków,
e) osobę pozostającą obecnie lub w przeszłości we wspólnym pożyciu oraz jej wstępnych, zstępnych, rodzeństwo i ich małżonków,
f) osobę wspólnie zamieszkującą i gospodarującą oraz jej wstępnych, zstępnych, rodzeństwo i ich małżonków,
g) osobę pozostającą obecnie lub w przeszłości w trwałej relacji uczuciowej lub fizycznej niezależnie od wspólnego zamieszkiwania i gospodarowania,
h) małoletniego – wobec których jest stosowana przemoc domowa;
FORMY PRZEMOCY DOMOWEJ
Przemoc domowa może przybierać różna postać. Najczęściej wymieniamy przemoc fizyczną, psychiczną, seksualna, ekonomiczną oraz cyberprzemoc.
Fizyczna - naruszanie nietykalności fizycznej. Przemoc fizyczna jest intencjonalnym zachowaniem powodującym uszkodzenie ciała lub niosącym takie ryzyko, np.: popychanie, szarpanie, ciągnięcie, szturchanie, klepanie, klapsy, ciągnięcie za uszy, włosy, szczypanie,, kopanie, bicie ręką, pięścią, uderzenie w twarz - tzw. "policzek", przypalanie papierosem, duszenie, krępowanie ruchów, itp.;
Psychiczna - naruszenie godności osobistej. Przemoc psychiczna zawiera przymus i groźby np.: obrażanie, wyzywanie, osądzanie, ocenianie, krytykowanie, straszenie, szantażowanie, grożenie, nieliczenie się z uczuciami, krzyczenie, oskarżanie, obwinianie, oczernianie, krzywdzenie zwierząt, czytanie osobistej korespondencji, ujawnianie tajemnic, sekretów, wyśmiewanie, lekceważenie, itp.;
Przemoc psychiczna jest najczęstszą formą przemocy i jest trudna do udowodnienia.
Seksualna - naruszenie intymności. Przemoc seksualna polega na zmuszanie osoby do aktywności seksualnej wbrew jej woli, kontynuowaniu aktywności seksualnej, gdy osoba nie jest w pełni świadoma, bez pytania jej o zgodę lub gdy na skutek zaistniałych warunków obawia się odmówić. Przymus może polegać na bezpośrednim użyciu siły lub emocjonalnym szantażu. Np.: wymuszanie pożycia, obmacywanie, gwałt, zmuszanie do niechcianych praktyk seksualnych, nieliczenie się z życzeniami partnerki/partnera, komentowanie szczegółów anatomicznych, ocenianie sprawności seksualnej, wyglądu, itp.;
Ekonomiczna - naruszenie własności. Przemoc ekonomiczna wiąże się celowym niszczeniem czyjejś własności, pozbawianiem środków lub stwarzaniem warunków, w których nie są zaspokajane niezbędne dla przeżycia potrzeby. Np.: niszczenie rzeczy, włamanie do zamkniętego osobistego pomieszczenia, kradzież, używanie rzeczy bez pozwolenia, zabieranie pieniędzy, przeglądanie dokumentów, korespondencji, dysponowanie czyjąś własnością, zaciąganie pożyczek "na wspólne konto", sprzedawanie osobistych lub wspólnych rzeczy bez uzgodnienia, zmuszanie do spłacania długów, itp.
Cyberprzemoc to zachowania wykorzystujące środki komunikacji elektronicznej na odległość do zastraszania. Przykłady: obraźliwe i krzywdzące wiadomości SMS, e-maile, rozsyłanie ośmieszających, kompromitujących informacji, zdjęć, filmów czy komentarzy na portalach społecznościowych, podszywanie się w sieci pod kogoś wbrew jego woli. Narzędziami stosowanymi w cyberprzemocy są głownie: poczta elektroniczna, czaty, komunikatory, strony internetowe, blogi, serwisy społecznościowe, grupy dyskusyjne, serwisy SMS, MMS.
Zaniedbanie - naruszenie obowiązku do opieki ze strony osób bliskich. Jest formą przemocy ekonomicznej i oznacza np.: nie dawanie środków na utrzymanie, pozbawianie jedzenia, ubrania, schronienia, brak pomocy w chorobie, nie udzielenie pomocy, uniemożliwianie dostępu do miejsc zaspokojenia podstawowych potrzeb: mieszkania, kuchni, łazienki, łóżka, itp.
Przemoc charakteryzuje się tym, że:
- jest intencjonalna- przemoc jest zamierzonym działaniem, które ma na celu podporzadkowanie osoby, wobec której stosuje się przemoc;
-siły są nierównomierne- w relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą, osoba doświadczająca przemocy ma ograniczona zdolność do obrony;
-narusza prawa i dobra osobiste, np. prawo do nietykalności fizycznej, prawo do godności, szacunku;
-powoduje cierpienie i ból.
Cechy charakterystyczne przemocy domowej.
Przemoc domowa występuje we wszystkich grupach społecznych, niezależnie od poziomu wykształcenia i statusu materialnego. Może pojawić się na każdym etapie związku i nie jest jedynie problemem par małżeńskich. Przybiera również różne formy, które bardzo często są ze sobą powiązane, np. przemoc ekonomiczna jest powiązana z przemocą psychiczną.
Przemoc domowa powtarza się i nasila wraz z upływem czasu. Związki, w których istnieje przemoc, przechodzą zazwyczaj przez trzy fazy, tzw. cykle przemocy.
-
Faza narastania napięcia- między członkami rodziny wyczuwane jest napięcie, które coraz bardziej się nasila i zwiastuje, że zbliża się coś nieoczekiwanego, niedobrego, tzw. „cisza przed burzą”. Sprawca przemocy każde zachowanie swoich najbliższych wykorzystuje jako pretekst do sprzeczki. Jest poirytowany, niezadowolony, drażliwy, wybuchowy. Jego stan napięcia udziela się pozostałym członkom rodziny, którzy starają się unikać sytuacji mogących wywołać wybuch agresji. Próby rozładowania napięcia, uspokojenia partnera, spełnianie jego żądań i oczekiwań nie powstrzymują przed aktem przemocy.
-
Faza gwałtownej przemocy- eskalacja napięcia, zdrowie i życie ofiary mogą być poważnie zagrożone. W tej fazie osoba doświadczająca przemocy najczęściej decyduje się na wezwanie policji, zwraca się o pomoc do bliskich, może potrzebować pomocy medycznej.
-
Faza „miodowego miesiąca”- po wybuchu przemocy obserwuje się spadek napięcia, a osoba stosująca przemoc wyraża skruchę i chęć pogodzenia się. Takie zachowanie pozwala osobie doświadczającej przemocy mieć nadzieję na poprawę sytuacji, utrudnia też podjęcie decyzji o szukaniu pomocy.
W związku z czym fazy cyklu powtarzają się: napięcie, akt przemocy, okres miodowego miesiąca. Z biegiem czasu przemoc staje się gwałtowniejsza i dotkliwsza. Osoba stosująca przemoc nie przeprasza już tak gorliwie jak na początku, a fazy pojednania trwają krócej.
Opracowano na podstawie:
1. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej (Dz. U. z 2021 r. poz. 1249, z 2023r. poz. 289, 535,1606)
2.S. Kluczyńska, Przemoc domowa poradnik dla osób doznających przemocy, bezpłatna broszura, s.5
3.Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 września 2023r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „ Niebieska Karta” ( Dz.U. z 2023r. poz. 1870)
4.https://www.niebieskalinia.info/index.php/przemoc-w-rodzinie/8-rodzaj-przemocy
